Het sneeuwtapijt op het terras is alweer grotendeels weggesmolten door de februarizon, maar desondanks is Nederland deze week volledig in de greep van extreme winterkou. Afgelopen zondag werd de eerste officiële ijsdag van de winter gemeten en afgelopen nacht werd er voor het eerst in acht jaar weer zeer strenge vorst geregistreerd. En dat koude weer blijft nog wel even aanhouden.
Een lange vorstperiode doet de harten van menig schaatsliefhebber natuurlijk sneller kloppen. Helaas: de Tocht der Tochten gaat vanwege corona niet door, mocht het zover komen. Op dit moment is het ijs in de Friese meren nog van abominabele kwaliteit. Juist in het noorden van het land deed Thialf zich afgelopen nacht het minst gelden. De rest van de week zal het kouder worden, dus wie weet wat er nog mogelijk is.
Het gezegde dat als de dagen lengen, de nachten gaan strengen, gaat dus op. Inmiddels duren de dagen alweer bijna twee uur langer dan in december, maar toch is daar wat betreft de temperatuur nog weinig van te merken. En dat terwijl het eind van de winter echt in zicht is. Over nog geen drie weken zit het koudste seizoen er alweer op.
Klimatologisch zijn we het dieptepunt van de winter duidelijk gepasseerd. Toch valt klimatologisch de koudste dag van het jaar niet in januari, maar in februari: Valentijnsdag is in Nederland historisch gezien de koudste dag van het jaar. Hoe komt dat?
In Nederland wordt de temperatuur in de winter vooral door de wind bepaald. Als de wind uit het westen komt, wat vaak het geval is, wordt er zachte, vochtige lucht onze kant op geblazen. Hoe anders is het als de wind uit het oosten waait. Dan wordt er droge lucht van het continent aangevoerd en kan het stevig vriezen. Oostenwinden zijn in de winter (helaas) vrij zeldzaam. Wel komen ze naarmate het seizoen vordert vaker voor.
In het eerste deel van de winter ligt het aandeel koude noordoostenwinden op ongeveer 1 op de 6. In de eerste helft van februari stijgt dit aandeel naar 1 op de 4 en dit gaat ten koste van het aandeel zachte zuidwestenwinden, wat een duidelijk afkoelend effect heeft. Dit drukt de temperaturen in februari.
Te zien is dat december en januari in werkelijkheid (groene lijn) duidelijk warmer zijn dan wanneer de wind uit alle richtingen evenveel zou waaien (zwarte lijn). In februari verdwijnt het opwarmende effect van de wind grotendeels. Halverwege de maand is dit proces voltooid, wat verklaart dat deze periode zo koud is. Eind februari zit het klimatologisch gemiddelde duidelijk in de lift, waardoor deze periode weer wat zachter is, de vele oostenwinden ten spijt.
Momenteel wordt de kou veroorzaakt door een noordoostenwind die Siberische kou met zich meebrengt. Daarmee houdt de winter van 2020-2021 zich netjes aan de klimatologische wetmatigheid dat er meer noordoostenwinden zijn in de sprokkelmaand, zodat februari zijn winterse spierballen weer eens kan laten zien.
