Inmiddels heeft de wereld al een tijdje kunnen wennen aan Joe Biden als de nieuw verkozen president van de Verenigde Staten, hoewel de zittende president Donald Trump niet van plan is zijn biezen te pakken en maar ongefundeerd blijft roepen dat de verkiezingen oneerlijk zijn verlopen. Hopelijk vertrekt hij uiteindelijk toch, want hij is een ramp geweest voor zijn land.
Laten we Trump beoordelen op wat hij doet, zegt en voor elkaar krijgt. Ik hoop dat wanneer hij er een zooitje van maakt, dat de Democratische Partij met een progressief geluid klaarstaat om het land over te nemen.
Met die woorden sloot Ewood vier jaar geleden zijn betoog af waarin hij beargumenteerde dat we blij mochten zijn dat Hillary Clinton de Amerikaanse presidentsverkiezingen had verloren van wat hijzelf geringschattend de ‘allerslechtste presidentskandidaat ooit’ noemde.
Inderdaad heeft Trump er de afgelopen vier jaar een enorme puinhoop van gemaakt. Hij heeft de Verenigde Staten van binnenuit verscheurd, in economisch goede tijden de staatsschuld op laten lopen, bondgenoten geschoffeerd en dictators op een voetstuk geplaatst, en tot slot heeft hij de coronacrisis in zijn land helemaal uit de hand laten lopen door steeds precies het tegenovergestelde te doen van wat zijn adviseurs hem influisterden. Kortom: hij was om diverse redenen totaal ongeschikt voor het belangrijkste ambt.
Hoe het zover heeft kunnen komen dat de Verenigde Staten vier jaar geleden voor zo’n dubieuze leider heeft gekozen? Het is denk ik een perfect storm, een combinatie van op het oog vrij onschuldige factoren die samen desastreus uitpakken. Ik zal hieronder kort de situatie van toen (die overigens niet veel afwijkt van de situatie nu) proberen te schetsen.
- Onvrede aan de onderkant van de samenleving. Door de globalisatie en hyperkapitalisme hebben de lagere en middeninkomens niet gedeeld in de welvaartsstijging van de afgelopen decennia. Gecorrigeerd voor inflatie ligt het minimumloon thans bijvoorbeeld lager dan in de jaren ’70. Hierdoor zijn er ontzettend veel werkende armen, mensen die meerdere flutbaantjes hebben om net rond te kunnen komen; een uitermate perspectiefloze situatie.
- Een zwarte president. Veel Amerikanen konden het niet verkroppen dat ze in Obama acht jaar lang een zwarte president hadden. De Republikeinen hebben op dit sentiment ingespeeld door vreemde leugens te verspreiden dat Obama moslim was en dat hij niet in de Verenigde Staten geboren zou zijn. Daarnaast hebben ze hem in de Senaat consequent tegengewerkt, zodat zijn presidentschap zou mislukken.
- Een impopulaire nieuwe presidentskandidaat van de zittende partij. De Democraten hadden Hillary Clinton bij de verkiezingen van 2016 naar voren geschoven om Obama op te volgen. Ze bleek echter heel impopulair bij de kiezer te zijn. Tel daarbij op dat ze in de verkeerde staten campagne voerde en in de wielen werd gereden doordat de FBI net voor de verkiezingen de e-mailgate opnieuw ging onderzoeken en je begrijpt dat ze niet goed uit de verf kwam.
- Een onorthodoxe tegenkandidaat. Donald Trump was voor zijn verkiezing al een bekende Amerikaan met een eigen tv-show. Hij presenteerde zich als een onafhankelijke uitdager die de zittende macht eens flink op zijn grondvesten zou doen schudden, een boodschap die bij vele ontevreden kiezers goed aansloeg. Tel daarbij op dat hij zich goed wist te verkopen en dat veel kiezers zelfvertrouwen onterecht aanzagen voor intelligentie en je begrijpt dat hij goed uit de verf kwam.
- De sociale media. Tijdens de verkiezingen van 2016 kwam pas echt goed aan het licht hoe sociale media als splijtzwam fungeren. Sensatieverhalen zijn populair en worden veel geliket, waardoor meer mensen ze te lezen krijgen en ze nog vaker geliket worden, zodat de genuanceerdere verhalen ondersneeuwen. Eenzelfde positieve terugkoppeling is te zien bij het nieuwsaanbod. Gebruikers krijgen via de sociale media voornamelijk artikelen voorgeschoteld die bij hun eigen overtuigingen aansluiten. Door daarnaast de reguliere media te demoniseren (“fake news!”) kunnen mensen heel makkelijk bespeeld worden door ze met desinformatie te voeden.
Er was dus een duidelijke voedingsbodem voor een protestkandidaat. Toch zou een dergelijke kandidaat in de meeste moderne democratieën maar weinig in de melk te brokkelen hebben. In de Verenigde Staten is dat een heel ander verhaal vanwege hun vreemde kiesstelsel. Het winner-takes-all-principe zorgt in de praktijk voor een tweepartijenstelsel, waardoor de kiezers dus maar uit twee smaken kunnen kiezen: rood of blauw. Kleinere partijen krijgen amper media-aandacht en kunnen hoogstens de verkiezingen beïnvloeden door stemmen af te pakken van de partij die ideologisch het dichtst bij ze staat. Zo heeft Al Gore de verkiezingen in 2000 mogelijk verloren doordat de Green Party 3 procent van de stemmen haalde.
Vanwege het tweepartijenstelsel proberen beide partijen al sinds jaar en dag de mediane kiezers in de swing states voor zich te winnen. Hierdoor proberen de wat liberalere Democraten doorgaans een nogal conservatieve kandidaat af te vaardigen, terwijl de conservatievere Republikeinen doorgaans een betrekkelijk liberale kandidaat afvaardigen. De keren dat ze dat niet deden, werden ze namelijk enorm afgestraft door de kiezer. Zo werd de linksige Democraat George McGovern (wat een naam voor een president was dat geweest!) in 1972 afgeslacht door Richard Nixon. In 1964 was het precies andersom en werd de conservatieve Republikeinse kandidaat Barry Goldwater verpletterd door Lyndon B. Johnson.
Daarom dachten de Democraten in 2016 met de gematigde Hillary Clinton en dit jaar met Joe Biden meer kans te maken. Vier jaar geleden kwamen ze dus bedrogen uit en dit jaar ging het nog maar net goed. Hadden ze het bijvoorbeeld met Bernie Sanders beter gedaan? Hij zou zekere een betere kandidaat zijn geweest, maar of de gemiddelde Amerikaanse kiezer dat ook had ingezien? Dat is maar zeer de vraag. Zo wist Trump dit jaar in de laatste dagen van zijn campagne nog een hoop latino’s voor zich te winnen door Biden als een socialist af te schilderen. Als dat zelfs bij Sleepy Joe al lukte, dan zou dat bij Sanders in het kwadraat en tot de negende macht gelukt zijn.
In het politieke landschap van de Verenigde Staten bestaat links niet. Alles wat ook maar een beetje op overheidsingrijpen lijkt, wordt op een hoop met communisme gegooid, waardoor er van een inhoudelijke discussie geen sprake meer is. Toch laat de groeiende onvrede onder de bevolking en de populariteit van Bernie Sanders zien dat links beleid, met een beter sociaal vangnet en hogere minimumlonen, zelfs in de Verenigde Staten zou moeten kunnen aanslaan. Wanneer de kiezer eindelijk gaat inzien dat de trickle-down economics van de Republikeinen alleen de aandeelhouders ten goede komt en dat de handelsoorlogen uiteindelijk door de Amerikaanse burger worden betaald, dan komen we al een heel eind.
Aan de Democraten dus de taak om de onderlaag van de bevolking weer terug te winnen door een ruk naar links te maken. Op die manier zouden de Verenigde Staten alsnog sterker uit de huidige crisis kunnen komen. Als de Democraten de Amerikaanse Jan met de pet, of Joe de loodgieter kunnen overtuigen dat ze bij hen beter af zijn dan bij een uiterst dubieuze zakenman die alleen om zijn eigen ego te strelen de politiek in is gegaan, dan zijn de afgelopen vier jaren niet voor niets geweest. Maar eerst moet het puinruimen nog beginnen…
