Er is veel onvrede in het land. Waar multinationals miljardenwinsten boeken, ziet Jan met de pet de kosten van zijn levensonderhoud alleen maar toenemen en dan moet de crisis nog komen. De spanningen nemen toe. Teruggetrokken in de eigen bubbel staan groepen tegenover elkaar als fanatieke Ajax- en Feijenoord-supporters. Links tegen rechts, progressief tegen conservatief, jong tegen oud, hoogopgeleid tegen laagopgeleid, de winnaars van de globalisering tegenover de verliezers ervan. De dialoog is verdwenen en daar wil ik graag wat aan doen.
Iedereen heeft in zijn vrienden- of kennissenkring wel iemand met dwarse opvattingen en meningen. Bij mij is het een naast familielid, dat een aantal jaren geleden lid is geworden van Forum voor Democratie. Doordat hij het debat doorgaans met een gestrekt been ingaat, is een leuke discussie vaak niet mogelijk. Gelukkig plaatste hij onlangs op Facebook een inhoudelijke reactie, waardoor we meer te weten kunnen komen over de achterliggende gedachtes. Zit er een kern van waarheid in, of is het slechts hol geschreeuw? De immigratieproblematiek blijft altijd voer voor verhitte debatten opleveren. De stelling van vandaag luidt als volgt:
“Immigratie is volledig verantwoordelijk voor de stijging van het aantal inwoners in Nederland. Er zijn al genoeg integratieproblemen, dus waarom moeten er dan steeds maar weer nieuwe mensen hierheen komen? Dan lost het probleem nooit op. Bovendien komen er allemaal nieuwe problemen door zoals woningtekort.”
In het begin van de jaren 90 doorbrak Nederland de grens van 15 miljoen inwoners, hoewel dat feit pas in 1996 bezongen werd. Inmiddels zijn het er dik 17 miljoen. Vooral de afgelopen jaren is het hard gegaan met de bevolkingsgroei: sinds 2016 zijn er ieder jaar 100.000 mensen bij gekomen. Dat is misschien niet zo gek als je bedenkt dat de wereldbevolking iedere dag met ruim 200.000 inwoners groeit, maar het roept wel de vraag op of een dichtbevolkt land als Nederland ieder jaar met een stad ter grootte van Delft verder moet groeien.
Hoe is het gekomen dat de Nederlandse bevolking zo hard groeit? Is dat, zoals in de vraagstelling beweerd wordt, puur aan immigratie te danken? Dat is niet helemaal het geval. In 2018 kwamen er ruim 243.000 mensen naar Nederland, terwijl ruim 157.000 mensen ons tochtige landje verlieten, een verschil van ruim 86.000. Daarnaast werden er ruim 168.000 baby’s geboren, terwijl ruim 153.000 mensen het tijdelijke voor het eeuwige verwisselden, wat betekende dat de natuurlijke aanwas 15.000 mensen bedroeg. De natuurlijke bevolkingsgroei neemt echter al sinds het begin van deze eeuw af en zal vermoedelijk over enkele jaren negatief worden als de babyboomers beginnen uit te sterven. Aan de andere kant is het migratie-overschot de afgelopen jaren flink omhooggegaan:
Sinds 2014 is het migratieoverschot groter dan de natuurlijke aanwas. Inmiddels wordt ongeveer 85 procent van de bevolkingstoename door migratie veroorzaakt. Waar komen deze migranten vandaan? Om dit inzichtelijk te maken, heb ik de herkomstlanden naar verschillende streken geaggregeerd: Nederland, West-Europa, Oost-Europa (de Slavische volken, inclusief de voormalige Sovjet-Unie), Zuidoost-Europa (de Balkan), het Midden-Oosten, Zuidoost-Azië en de rest van de wereld (de Amerika’s, Afrika en Oceanië). De onderstaande grafieken geven de immigratie- en emigratiestromen per groep per jaar weer van de afgelopen 25 jaar.
Te zien is dat de immigratie sterker is gestegen dan de emigratie. Dit effect is de laatste jaren over de gehele linie zichtbaar. De meeste migranten komen thans uit West- en Oost-Europa (bijna 50.000 op jaarbasis), ruim meer dan er weer weggaan. Tevens is de vluchtelingencrisis duidelijk te zien, met een piek van het aantal immigranten uit het Midden-Oosten (met name Syrië) in 2016. Toch is er niet een groep uit te lichten die in zijn eentje verantwoordelijk is voor het grote migratieoverschot van de laatste jaren. Uit alle windstreken komen mensen hierheen, maar de meeste migranten komen toch vooral uit Europa.
Interessant genoeg is de bijdrage van migranten aan de bevolkingsgroei de afgelopen kwarteeuw nog vrij beperkt gebleven: van de bevolkingsgroei van 1,8 miljoen inwoners kwam 700.000 door migratie en 1,1 miljoen door natuurlijke aanwas, zoals hieronder te zien is.
In de toekomst zal de bevolkingsgroei wel volledig op het conto van migranten geschreven worden. Is dat erg? Misschien niet. Migranten worden vooral gebruikt om de beroepsbevolking van vergrijzend Nederland op peil te houden, wat voor de werkgevers heel prettig is. Aan de andere kant bestaat de kans dat de aanwezigheid van goedkope arbeidskrachten de lonen onder druk zet (de economen zijn daar geloof ik nog niet helemaal over uit), wat voor de (veelal laaggeschoolde) werknemers niet zo tof is. Daarnaast kunnen er vraagtekens gezet worden of de arbeidsmigratie voor de Oost-Europese landen wel zo gunstig uitpakt.
Wellicht geeft de markt uiteindelijk zelf antwoord. Het afgelopen decennium is het minimumloon in Polen bijvoorbeeld gestegen van 20 tot ruim 30 procent van het Nederlandse minimumloon. Nog steeds een gigantisch verschil natuurlijk, maar als de trend zich doortrekt, lijkt het logisch dat de arbeidsmigratie op den duur zal afnemen.
Een ander potentieel nadelig gevolg van een groeiende bevolking door migratie is dat de welvaart over meer mensen wordt uitgesmeerd. Een deel van de economische groei in westerse landen is puur toe te schrijven aan een grotere bevolking. Migratie is goed voor de economie als de nieuwkomers meer aan de economie bijdragen dan de inheemse bevolking. In het geval van arbeidsmigranten is dat een redelijke aanname, in het geval van asielzoekers niet (dus zijn landen niet happig om ze op te nemen).
Heeft de migratiestroom de economische groei in Nederland belemmerd? De onderstaande grafiek heb ik de economische groei gereconstrueerd aan de hand van het bbp (en het bbp per capita) in euro’s en de inflatiecijfers. De grafiek laat de voor inflatie gecorrigeerde bbp-groei (blauw) tussen 1995 en 2018 zien, alsmede het bbp per capita (groen) en de koopkrachtstijging (rood).
De pieken en dalen van de conjunctuur zijn duidelijk te zien. Het bbp nam vooral in de jaren 90 rap toe, om na de kredietcrisis in 2008 jarenlang af te nemen. Pas sinds 2014 zit de economie weer in de lift. Hetzelfde geldt voor het bbp per capita, dat vanaf 2000 tot 2013 nauwelijks was gestegen. Inmiddels gaat ook het bbp per capita sterk omhoog.
Wat echter achterblijft, is de koopkracht. Interessant genoeg was dat zelfs al tijdens het tweede paarse kabinet het geval. Pas toen in 2001 (met de verkiezingen in aantocht) de portemonnee werd getrokken, ging de koopkracht eenmalig sterk omhoog. In de crisisjaren (2009-2013) is de koopkracht niet eens superveel onderuitgegaan, maar daar staat tegenover dat de koopkracht sinds 2017 nauwelijks meer gestegen is. De geringe loonstijgingen lijken daar debet aan te zijn. Echt snappen doen de economen het niet, want vanwege de lage werkloosheid zouden de lonen in theorie omhoog moeten. Houdt arbeidsmigratie de lonen laag? Een interessante vraag waar ik het antwoord niet op heb.
Daarnaast zorgt immigratie natuurlijk voor problemen als dichtslibbende wegen en een volkomen overspannen woningmarkt. Maar is de woningschaarste de schuld van de migranten? Ik denk dat dat wat te makkelijk is. We zitten nou eenmaal met een zwaar inefficiënte en kapot gereguleerde woningmarkt. Misschien moeten we er eerst maar voor zorgen dat we zelf onze zaakjes op orde krijgen. Een beter functionerende woningmarkt kan er bovendien voor zorgen dat mensen dichter bij hun werk kunnen wonen, zodat het aanpakken van het fileprobleem ook niet meer dweilen met de kraan open is.
Kwaliteit van de bewering: ★★★☆☆
Quizvraag: Wereldwijd zijn er maar drie landen met zowel een hoger inwonertal als een hogere bevolkingsdichtheid dan Nederland. Welke landen zijn dat?
CBS-data:
Bevolkingsontwikkeling (2020)
Immi- en emigratie (2020)
